اقسام شهادت
برخی روایات را از دایره کشته شدن در حین جهاد بیرون برده و پارهایاز مرگها یا ارزشهای دیگر را نیز در این گستره وارد کردهاند. در اینبخش، به بررسی برخی از این روایات میپردازیم:
مادری که پس از تحمل رنج فراوان هنگام تولد فرزندش از دنیا میرود،انسانِ بی گناهی که کاشانهاش برسرش خراب میشود و جان خویش را ازدست میدهد، دانش پژوهی که در راه کسب دانش و فضیلت بدرود زندگیمیکند و فرد زحمت کش که در راه تأمین معاش خود و همسر و فرزندان ودیگر اعضای خانوادهاش از این جهان رخت برمیبندد، همگی مقام وپاداشی چون شهیدان دارندو نیز آنان که در آرزوی شهادتند و در بسترمرگ میمیرند، همگی مرتبتی چون شهیدان دارند.
در صحیح مسلم آمده است: هرکس شهادت را از خداوند صادقانهبطلبد، خداوند او را به منزلت و مقام شهدا میرساند؛ اگر چه در بستر بمیرد.
نیز در کتاب شریف کافی آمده است: هرکس در راه دفع ظلمی که به اوشده، کشته شود، شهید است.
امام علی (ع) در دو جای نهج البلاغه به همتا بودن افراد دیگری با شهدااشاره میکند: نخست آن که بر فعل حرام و خلاف و عفت قدرت داشته باشد،امّا پاکدامنی پیشه کند:
اجر و پاداش جهاد کنندهای که در راه خدا کشته میشود، بیشتر نیست ازکسی که ]بر حرام و ناشایسته[ توانایی داشته باشد و عفت و پاکدامنی به کارگیرد. نزدیک است شخص پاکدامن فرشتهای از فرشتگان خدا شود.
طبق این سخن امام (ع) رعایت عفاف و پاکدامنی و تأثیری که این ارزشنیکو در شخصیت انسان دارد، از جهاد در راه خدا و شهادت کمتر نیست. آنحضرت (ع) در خطبهای دیگر ارزش و اهمیت «معرفت» را یادآور شده، میفرماید:
هرکه از شما در بستر خود بمیرد در حالی که به حق پروردگارش و حقپیغمبر و فرستاده او حق اهل بیت آن حضرت آشنا و عارف باشد،شهید مرده است و مزد او با خدا است و سزاوار پاداش کردار نیکوییاست که در اندیشه داشته و این اندیشه جای شمشیر کشیدن او رامیگیرد و هر چیز را مدّت و به سررسیدنی است.
در حدیث دیگری آمده است: همه شیعیان ـ بنابر آیه الذین امنو بالله ورسله اولئک هم الصدیقون و الشهداء عند ربهم ـ صدیق و شهیدند؛ اگر چهدر بسترشان بمیرند.
همچنین گاه خداوند به انسانهایی اجر شهید میدهد؛ مانند مردی که درخانه در خدمت خانوادهاش در خانه باشد، زن غیرتمند و بلادیدهای کهصبر پیشه کند، همگی اجر و مقام شهید را دارند. از سوی دیگر، در روایتآمده است: چه بسیار کسانی که سلاح به آنها اصابت کرده امّا شهید نیستند وچه بسیار کسانی که در بسترشان مردهاند امّا نزد خدا صدیق و شهیدند.
بنابراین، شهادت درجات و مراتب مختلف دارد و آنچه قتل در حین جهادارزشمند است که با معرفت و اختیار صورت گیرد نه از سر جبر و اضطرار. درواقع مقام صداقت و شهادت رابطه متقابل دارند. مؤمنی که با گفتن شهادتین باخداوند پیمان بندگی میبندد، چنانچه بر سر این پیمان صادق باشد و به حقیقت
لا اله الاّالله جامه عمل پوشاند، شهید از دنیا رفته است. همان گونه که ذکر شد،یکی از معانی شهادت عملی کردن قول به یگانگی خداوند و ربوبیت او است.